Niekiedy problemy ze snem stanowią ważne narzędzie diagnostyczne w różnorodnych zaburzeniach psychicznych. Dostępne metody leczenia oferują leki nasenne, które mogą być używane jedynie doraźnie i jedynie przez 2 tygodnie ze względu na silny potencjał uzależniający. Przewlekła bezsenność wymaga terapii behawioralno-poznawczej, która niestety nie jest dostępna dla wszystkich pacjentów. Ciekawą, stosunkową nową metodę leczenia bezsenności stanowi terapia medyczną marihuaną.
Spis treści
Zaburzenia snu to szerokie pojęcie, które obejmuje wszystkie, możliwe patologie związane ze snem — bezsenność, zaburzenia oddychania podczas snu, nadmierna senność i narkolepsja, zaburzenia rytmu okołodobowego, zaburzenia ruchowe podczas snu oraz parasomnie.
Bezsenność to najczęściej występujące zaburzenie snu w populacji osób dorosłych i stanowi około 90 proc. wszystkich przypadków problemów ze snem [1]. Kiedy mowa o bezsenności? Otóż bezsenność diagnozuje się, gdy pacjent zgłasza niedostateczną ilość lub jakość snu, która występuje przynajmniej 3 razy w tygodniu przez co najmniej miesiąc [2]. Dotyczy również trudności w rozpoczęciu, jak i podtrzymaniu snu. Co więcej, bezsenność to także brak odpowiednio wypoczynku mimo przebytego snu. Objawy istotnie wpływają na całe życie pacjenta, ograniczając jego funkcjonowanie zawodowe i społeczne. Diagnostyka opisywanej choroby opiera się na odpowiednich kwestionariuszach, skalach oceny oraz dzienniczkowi snu, co ma na celu pozyskanie subiektywnych odczuć chorego. Następnie bardzo często zleca się dodatkowe, obiektywne badania, np. polisomnografię.
Kto jest najbardziej narażony na bezsenność? Choroba dotyka głównie osoby dorosłe (nawet
do 48% populacji), natomiast niektóre czynniki znacznie zwiększają prawdopodobieństwo
rozwoju bezsenności [3]:
● płeć żeńska — panie chorują 1,5 razy częściej,
● podeszły wiek,
● sytuacje rodzinne w postaci rozwodu, separacji lub śmierci partnera,
● choroby ogólne — np. nadciśnienie, otyłość, cukrzyca. Dane wskazują, że nawet
połowa pacjentów POZ cierpi na bezsenność. Niestety problem zgłasza zaledwie 30%
chorych [4],
● schorzenia neurologiczne — np. padaczka, choroba Parkinsona, stwardnienie
rozsiane,
● zaburzenia psychiczne — np. depresja, zaburzenia lękowe.
Sen jest fizjologicznym zjawiskiem zupełnie przeciwnym do stanu czuwania, który zajmuje przeciętnie około 60-70 proc. doby. Klasyfikacje medyczne wyróżniają 2 podstawowe fazy snu:
● NREM (ang. non rapid eye movement) — sen wolnofalowy jest związany z powolnymi
ruchami gałek ocznych. Jest utożsamiany z tzw. snem lekkim, gdyż występuje
niedługo po zasunięciu. Jest to szczególny etap, gdzie ma miejsce większość
procesów regeneracyjnych. Czas trwania — 80-100 min.
● REM (ang. rapid eye movement) — sen głęboki, kiedy to pojawia się ruch gałek
ocznych, wzmożona praca serca i nieregularny oddech. To właśnie w tej fazie
pojawiają się marzenia senne. Czas trwania — 15 minut.
Obie fazy występują po sobie naprzemiennie, a faza marzeń sennych REM choć krótka, to jest pełna wrażeń. Bardzo często doświadczamy uczucia, jakby sen trwał całą noc, co jest niemożliwe. Z tego powodu mówi się, że siła fazy REM tkwi w intensywności doznań barwnych snów.
Sen REM jest regulowany przez neurony obecne podwzgórzu i pewnej części pnia mózgu. Fazę NREM kontrolują neurony w obszarach przedwzrokowych, które blokują drogi doprowadzające bodźce pobudzające do ośrodkowego układu nerwowego. Właśnie te bodźce są odpowiedzialne za stan czuwania [4].
Wymienione rejony są odpowiednio dostrojone przez GABA — hamujący neuroprzekaźnik i galaninę, czyli peptyd neuromodulujący.
Wraz ze zmianami aktywności neuronów podczas snu zachodzą inne, dynamiczne zmiany obejmujące układ sercowo-naczyniowy, autonomiczny, oddechowy i hormonalny, np. [5]:
● nieregularny oddech i zmniejszona wentylacja płuc, zmniejszenie ruchów klatki
piersiowej w czasie oddychania,
● redukcja tętna i ciśnienia krwi,
● zmniejszenie napięcia mięśni gardła,
● spadek stężenie adrenaliny i kortyzolu,
● wzrost poziom hormonu wzrostu,
● zwiększenie produkcja komórek układu odpornościowego.
Powszechnie uważa się, że korzystne działanie medycznej marihuany na sen wynika z oddziaływań, jakie zachodzą pomiędzy kannabinoidami a receptorami kannabinoidowymi w mózgu. Naukowcy zauważyli, że pobudzenie układu endokannabinoidowego stymuluje wydzielanie adenozyny — związku, który ułatwia zasypianie i blokuje przewodzenie bodźców pobudzających do mózgu [6].
W polskich aptekach obecnie dostępnych jest 7 rodzajów suszy medycznej marihuany z maksymalnym stężeniem THC o wartości od 8% do 22%. Podobnie z CBD, którego poziom jest zmienny w wybranych surowcach i waha się od 1% do 8%. O tym, który susz medycznej marihuany wybrać, decyduje lekarz. Dzięki temu pacjent otrzymuje lek skrojony pod swoje potrzeby. Badania pokazują, że większe dawki THC zmniejszają latencję snu, czyli czas, jaki jest niezbędny do zaśnięcia od momentu położenia się do łóżka. Dla młodych osób okres fizjologicznej latencji snu wynosiło około 30 min a u seniorów 45 min. Ponadto THC posiada udowodnione właściwości w leczeniu:
● koszmarów sennych towarzyszących PTSD,
● obturacyjnego bezdechu sennego,
● zaburzeń snu u pacjentów z przewlekłym bólem.
Z koeli CBD przyjmowane w wysokich dawkach prowadzi do pobudzenia układu nerwowego, przez co utrudnia zasypianie, zamiast je ułatwiać [7].
Poszczególne kannabinoidy wywołują różne efekty terapeutyczne, w tym przeciwlękowe, przeciwwymiotne, przeciwzapalne czy przeciwbólowe. Wśród powodów używania marihuany najczęściej pojawia się potrzeba leczenia bólu, zaburzeń psychicznych i problemów ze snem. Spójrzmy na Australię, gdzie medyczna marihuana została zalegalizowana w 2016 roku, czyli rok wcześniej niż w Polsce. Obecnie bezsenność i zaburzenia snu stanowią kolejno 3 oraz 4 najczęściej zgłaszany powód stosowania leczniczych konopi [9].
Krótkotrwałe stosowanie medycznej marihuany o wysokiej zawartości THC pozwala na:
● wydłużenie całkowitego czasu snu,
● brak wybudzeń w czasie snu, co określa się za pomocą czuwania wtrąconego.
Czuwanie wtrącone, czyli tzw. wybudzenia nocne nie powinny przekraczać łącznie 30
min,
● szybsze zasypianie określane jako zmniejszona latencja snu,
W badaniach jednorazowe, wysokie dawki THC wiązały się ze skróceniem fazy REM i wydłużeniem NREM, kiedy to zachodzą najbardziej intensywne procesy regeneracyjne [10,11]. Sytuacja nieco inaczej przedstawia się wśród osób nadmiernie korzystających z konopi przez długi czas. Wówczas dochodzi do wytworzenia tolerancji, przez co THC, zamiast wydłużać fazę NREM, prowadzi do jej skrócenia. Co więcej, wówczas odwleka latencję snu i przyczynia się do częstego wybudzania oraz skrócenia całkowitego czasu spoczynku [12].
Bezsenność wiąże się z poważnymi konsekwencjami zdrowotnymi jak zwiększone ryzyko choroby wieńcowej serca, w tym zawału. Biorąc pod uwagę ograniczone opcje leków terapeutycznych i potencjalne szkodliwe skutki zdrowotne, uzasadnione jest badanie nowych, naturalnych środków. Ze względu na działanie przeciwlękowe kannabinoidy były od setek lat stosowane również jako substancje nasenne.
Wykazano, że samo THC zmniejsza latencję snu [13]. Ponadto naukowcy zwracają uwagę na szczególną rolę opisywanego kannabinoidu w leczeniu zaburzeń snu spowodowanych chorobami przewlekłymi. Pacjenci ze schorzeniami chronicznymi, takimi jak fibromialgia, często zgłaszają objawy typowe dla bezsenności. Badacze porównali wpływ syntetycznego THC (nabilonu) z amitryptyliną (lekiem przeciwdepresyjnym, hamującym wychwyt zwrotny noradrenaliny i serotoniny) na sen u pacjentów z fibromialgią i przewlekłą bezsennością.
Okazało się, że wysoka dawka THC znacznie lepiej łagodziła objawy bezsenności, przynosząc subiektywnie większy odpoczynek [14]. Badacze nie są pewni, czy wynika to z wpływu marihuany bezpośrednio na jakość snu, czy jest efektem lepszej kontroli bólu.
W ostatnich latach pojawia się coraz więcej badań randomizowanych oceniających wpływ różnych kannabinoidów na zjawisko przewlekłej bezsenności. Szczególnie duże zainteresowani budzi stosowanie różnych kombinacji THC, CBD i CBN [15]. Jedna z takowych prac badawczych opisywała wpływ oleju ETC120 (produkt zawierający THC i CBD) na chroniczną bezsenność. Obiektywne dane uzyskane na podstawie wyników badania polisomnografii, EEG i rezonansu magnetycznego potwierdziły skuteczność łączenia THC z CBD w leczeniu bezsenności [16].
CBD jest powszechnie promowane jako kannabinoid o właściwościach uspokajających. Oczywiście dowody naukowe w pełni potwierdzają działanie przeciwlękowe kannabidiolu, natomiast jego wpływ na pacjentów z zaburzeniami snu jest niejasny. Obecnie dysponujemy jedynie ograniczonymi dowodami wskazującymi na skuteczność CBD w leczeniu bezsenności. Przeprowadzono podwójnie ślepe, randomizowane badanie na grupie 15 osób chorych na bezsenność, którzy nigdy nie używali produktów konopnych. Praca opierała się na podawaniu 3 różnych dawek CBD — 40 mg, 80 mg i 160 mg, co porównywano z lekiem nasennym z grupy benzodiazepin (nitrazepam). Pacjenci otrzymywali CBD lub benzodiazepinę przez łącznie 5 nocy z tygodniowym odstępem. Jakość snu oceniano na podstawie zgłaszanych trudności z zasypianiem i utrzymaniem snu oraz liczby wybudzeń w trakcie spoczynku nocnego. Większość chorych zgłosiła wydłużenie całkowitego czasu snu dzięki 160 mg CBD w porównaniu z placebo. Nie zaobserwowano żadnych różnic w zakresie czasu niezbędnego do zaśnięcia, jak i utrzymania ciągłości snu. Dawki 40 i 80 mg nie przyniosły istotnych zmian w zakresie snu. Co ciekawe, okazało się, że CBD przyjmowane przed snem redukuje marzenia senne i utrudnia przywołanie treści snów po wybudzeniu [17].
Podsumowując, w leczeniu bezsenności najlepiej sprawdzają się preparaty z wysoką zawartością THC lub kombinacje THC i CBD. Natomiast stosowanie wyłącznie olejku lub suszu CBD nie przynosi takich rezultatów jak medyczna marihuana z pełnym składem kannabinoidów.