Przewlekły ból zwykle towarzyszy długotrwałym chorobom (nowotwory i zwyrodnienia), ale często występuje jako następstwo urazów czy operacji, gdzie proces gojenia tkanek już się zakończył. Szacuje się, że dotyka on niemal 100 milionów europejczyków i aż 20% populacji Stanów Zjednoczonych. Poważnym problemem jest nie tylko sam ból, ale także tradycyjne metody leczenia, które często prowadzą do uzależnienia od leków przeciwbólowych.
Spis treści:
Ból przewlekły to nieprzyjemne doznanie emocjonalne, jak i zmysłowe, które utrzymują się przez więcej niż 3 miesiące (niektóre źródła sugerują nawet 6 miesięcy) lub nie ustępują po wygojeniu tkanek dotkniętych urazem. Przyczyny obejmują zaburzenia przewlekłe (np. nowotwór, zapalenie stawów, cukrzyca), urazy (np. przepuklina dysku, zerwanie więzadła) i wiele pierwotnych zaburzeń bólowych (np. ból neuropatyczny, fibromialgia, przewlekły ból głowy).
Ból przewlekÅ‚y zwykle obejmuje 4 różne lokalizacje. Najczęściej jest zlokalizowany w obrÄ™bie kolan, karku, nóg okolicy lÄ™dźwiowo – krzyżowej, obrÄ™czy barkowej, gÅ‚owy, a także miednicy.
Ból ostry to nagłe doznanie bólowe trwające krócej niż 3 miesiące. Jego główną funkcją jest ostrzeganie i obrona przed urazem tkanek, jak i bezpośrednim zagrożeniem życia. Ponadto jest on informacją o rozpoczynającej się chorobie lub nagłym urazie, dzięki czemu możliwa jest odpowiednia modulacja reakcji organizmu w celu utrzymania homeostazy.
Ból ostry zwykle ustępuje po wyleczeniu konkretnego schorzenia lub po wygojeniu się uszkodzonych tkanek.
Ból przewlekÅ‚y może być klasyfikowany jako odrÄ™bna choroba, a nie jedynie jej symptom. Zwykle jest wynikiem przewlekÅ‚ych schorzeÅ„, jak np.: nowotwór czy zwyrodnienia. W przeciwieÅ„stwie do bólu ostrego nie speÅ‚nia on roli ostrzegawczo – obronnej.
Naukowcy nie zawsze znają dokładną przyczynę bólu przewlekłego, ale wyróżnia się określone grupy osób, które predysponują do rozwoju bólu przewlekłego. Czynniki te obejmują nawyki związane ze stylem życia, jak i warunki genetyczne, fizyczne oraz psychologiczne.
Czynniki wpływające na rozwój bólu przewlekłego obejmują:
– wiek – przewlekÅ‚y ból zazwyczaj dotyka osoby starsze,
– spożywanie dużej iloÅ›ci alkoholu,
– nadwagÄ™ lub otyÅ‚ość,
– pÅ‚eć – kobiety wykazujÄ… wiÄ™ksze ryzyko,
– obecność bólu przewlekÅ‚ego w historii rodziny,
– przebyte operacje,
– niedobór witaminy D,
– zÅ‚y stan zdrowia psychicznego,
– niski poziom wyksztaÅ‚cenia, jak i dochodów,
– bezrobocie lub emerytura/renta,
– pracÄ™ fizycznÄ…,
– choroby ukÅ‚adu sercowo – naczyniowego i oddechowego,
– nieprawidÅ‚owe odżywianie,
– wczeÅ›niejsze urazy,
– zaburzenia snu,
– palenie papierosów.
Â
Głównym objawem bólu przewlekłego jest właśnie ból, ale często towarzyszą mu inne symptomy, takie jak:
– ciÄ…gÅ‚e zmÄ™czenie,
– pogorszona jakość snu,
– obniżony nastrój lub depresja,
– niepokój,
– zmniejszony apetyt,
– upoÅ›ledzenie funkcji umysÅ‚owych,
– nudnoÅ›ci,
– sÅ‚aba koordynacja ruchowa.
Należy pamiętać, że nie każdy pacjent z przewlekłym bólem odczuwa wszystkie powyżej wymienione objawy.
Ból receptorowy
Ból receptorowy to ból wykrywany w tkankach miękkich organizmu lub narządach przez wyspecjalizowane receptory, zwane nocyceptorami. Nocyceptory wykrywają bolesne bodźce, wysyłając informacje do rdzenia kręgowego i mózgu w celu ich interpretacji oraz odpowiedzi.
Ból receptorowy może mieć charakter somatyczny lub trzewny.
Przykłady bólu receptorowego:
– choroba zwyrodnieniowa stawów,
– zespoÅ‚y bólowe krÄ™gosÅ‚upa,
– osteoporoza,
– ból gÅ‚owy,
– nowotwór.
Ból somatyczny jest rodzajem bólu receptorowego. Odnosi się on do doznań bólowych wykrywanych przez nocyceptory w tkankach miękkich. Ten rodzaj bólu jest często łatwy do zlokalizowania, ponieważ receptory czucia bólu są bogato rozmieszczone w tkance miękkiej.
Przykłady bólu somatycznego obejmują:
– napiÄ™ciowe bóle gÅ‚owy,
– zÅ‚amanie,
– zwichniÄ™cie.
Ból trzewny jest również rodzajem bólu receptorowego i odnosi się do bólu wykrywanego przez nocyceptory w narządach wewnętrznych organizmu.
Receptory czucia bólu w narządach wewnętrznych nie są tak gęsto rozmieszczone jak te w mięśniach czy skórze, przez to ten rodzaj bólu może być tępy i trudny do zlokalizowania. W przeciwieństwie do bólu somatycznego ból trzewny może być odczuwany w innym miejscu niż jego rzeczywiste pochodzenie (tzw. ból rzutowany). Ponadto często towarzyszą mu nudności, wymioty czy napięcie emocjonalne.
Niektóre przykłady bólu trzewnego obejmują:
– endometriozÄ™,
– zespół jelita drażliwego,
– ból pÄ™cherza towarzyszÄ…cy stanowi zapalnemu,
– kolka żółciowa,
-kolka nerkowa.
Ból neuropatyczny
Ból neuropatyczny jest spowodowany uszkodzeniem lub dysfunkcją układu nerwowego, przez co dochodzi do spontanicznej transmisją sygnałów bólowych do rdzenia kręgowego oraz mózgu. Jest on często opisywany jako ostry, przeszywający, palący lub elektryczny. Najczęściej pojawia się na wskutek urazów, infekcji, niedokrwienia, uszkodzenia nerwów przez ucisk, niektórych zaburzeń metabolicznych czy promieniowania.
Przykłady bólu neuropatycznego obejmują:
– neuropatiÄ™ obwodowÄ… (np.: neuropatia cukrzycowa),
– neuralgiÄ™ popółpaÅ›cowÄ…,
– neuropatiÄ™ cukrzycowÄ…,
– ból fantomowy,
– ból oÅ›rodkowy,
– ból rdzeniowy,
– rwa kulszowa.
Ból funkcjonalny
Ból funkcjonalny często jest mylony z nerwicą lub nadmiernym napięciem emocjonalnym, gdyż niemożliwym jest zidentyfikowanie jego fizycznej przyczyny. Często określa się go nazwą bólu psychogennego, gdyż często jest spowodowany problemami psychicznymi, takimi jak zaburzenia afektywne. Do grupy funkcjonalnych zespołów bólowych zalicza się wszelkie schorzenia powodujące dyskomfort fizyczny, dla których znalezienie fizycznej przyczyny jest niemożliwe (pomimo zastosowania pełnej diagnostyki laboratoryjnej oraz obrazowej).
Przykłady bólu funkcjonalnego obejmują:
– fibriomialgiÄ™,
– bóle krzyża i krocza,
– zespół jelita drażliwego,
– zespół przewlekÅ‚ego zmÄ™czenia,
– PTSD,
– zaburzenia nastroju, jak i zaburzenia afektywne.
Ból idiopatyczny
Ból idiopatyczny pojawia się wtedy, gdy nie ma znanej fizycznej lub psychicznej przyczyny. Nie można go przypisać przyczynie nocyceptywnej, neuropatycznej lub psychogennej.
Ból idiopatyczny występuje częściej u osób z istniejącym wcześniej zaburzeniem bólowym.
Przykłady bólu idiopatycznego obejmują:
– przewlekÅ‚y idiopatyczny ból twarzy,
– mÅ‚odzieÅ„cze idiopatyczne zapalenie stawów.
Diagnozowanie bólu przewlekłego, a przede wszystkim jego przyczyny, może być długotrwałym procesem. Podstawą jest przeprowadzenie wyczerpującego wywiadu z pacjentem, który ma na celu określenie tego, czy w ostatnim czasie wystąpiły jakieś urazy, infekcje czy choroby. Ponadto pacjent zostanie poproszony o udzielenie odpowiedzi na pytania dotyczące nasilenia, umiejscowienia czy charakteru bólu. Dlatego ważne jest, by prowadzić tzw. dzienniczek bólu, w którym pacjent dokładnie opisuje swoje doznania bólowe.
Dodatkowo diagnostyka bólu przewlekłego powinna opierać się na podstawowych badaniach laboratoryjnych oraz obrazowych, takich jak RTG, tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny, elektromiografia.
Dobór konkretnych narzędzi diagnostycznych to kwestia indywidualna i zależy od tego, co jest podejrzewane jako przyczyna bólu przewlekłego.
Leczenie bólu przewlekłego opiera się na stosowaniu jednocześnie kilku metod, które mają na celu uśmierzenie bólu, jak i wyeliminowanie jego przyczyny, jeśli oczywiście jest ona znana. Poniżej przedstawiono kilka tradycyjnych metod leczenia przewlekłego bólu.
– Leki Å‚agodzÄ…ce ból – mogÄ… to być Å›rodki przeciwzapalne, sterydy, Å›rodki rozluźniajÄ…ce mięśnie, leki przeciwdepresyjne, które również majÄ… wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci przeciwbólowe, a w ciężkich przypadkach opioidy (jest to ostateczność).
– Fizjoterapia zwiÄ™kszajÄ…ca elastyczność i zakres ruchu.
– Blokady nerwowe, aby przerwać sygnaÅ‚y bólu.
– Terapia psychologiczna/behawioralna – chociaż mogÄ… nie mieć dużego wpÅ‚ywu na Å‚agodzenie bólu, to niektóre terapie psychologiczne korzystnie wpÅ‚ywajÄ… na nastrój pacjenta i tym samym poprawiajÄ… komfort jego życia.
Â
Tradycyjnie leczenie bólu przewlekłego opiera się głównie na przyjmowaniu leków o działaniu przeciwbólowym np.: przeciwbólowe leki opioidowe. Pomimo uśmierzenia bólu ich długotrwałe przyjmowanie nie tylko uzależnia, ale dodatkowo wywołuje szereg efektów ubocznych, np.: problemy żołądkowe, nudności, senność, niewydolność wątroby czy nerek, uciążliwe zaparcia i wiele innych. W poszukiwaniu alternatywy badacze przyjrzeli się medycznej marihuanie oraz jej działaniu na układ endokannabinoidowy w celu łagodzenia bólu. Uszkodzenie tkanek ciała powoduje, że komórki wytwarzają endokannabinoidy, które regulują stan zapalny i odczuwanie bólu poprzez interakcję z receptorami kannabinoidowymi. Receptory te są tymi samymi receptorami, na które działają kannabinoidy zawarte w medycznej marihuanie.
Receptory kannabinoidowe są niezwykle ważne. Receptor CB1 pomaga kontrolować uwalnianie neuroprzekaźników w mózgu i rdzeniu kręgowym. Zarówno CB1, jak i CB2 są gęsto rozmieszczone w komórkach tucznych, które to sterują odpowiedzią układu immunologicznego poprzez wydzielanie cytokin, prostaglandyn, proteaz oraz histaminy.
Organizm wytwarza dwa rodzaje endokannabinoidów w odpowiedzi na uszkodzenie tkanek – anandamid i 2-arachidonyloglicerol (2-AG). Gdy dochodzi do rozwoju stanu zapalnego lub uszkodzenia nerwów, anandamid zaczyna dziaÅ‚ać i pomaga regulować sygnaÅ‚y bólu nocyceptywnego poprzez aktywacjÄ™ receptorów CB1. Jego partner, 2-AG, odgrywa dużą rolÄ™ w zmniejszaniu bólu podczas nagÅ‚ego stresu psychicznego lub fizycznego.
Ponieważ receptory kannabinoidowe są obecne w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym, kannabinoidy odgrywają kluczową rolę w leczeniu wszystkich rodzajów bólu przewlekłego. Nowe badania koncentrują się w szczególności na przeciwzapalnych korzyściach CB1 i CB2 w komórkach tucznych.
Jedna z teorii sugeruje, że aktywacja receptorów CB1 w komórkach tucznych podnosi poziom cyklicznego adenozynomonofosforanu i hamuje ich degranulację, ograniczając stan zapalny a tym samym ból.
Z kolei pobudzenie receptorów CB2 może hamować uwalnianie czynników prozapalnych, ponownie powodując ograniczenie degranulacji komórek tucznych indukowanej przez czynnik wzrostu nerwów i akumulację neutrofili.
1) Według najnowszego badania z 2021 roku przeprowadzonego przez naukowców z Harvard Medical School i McLean Hospital w Bostonie długotrwałe stosowanie marihuany medycznej może być skutecznym sposobem leczenia przewlekłego bólu. 37 pacjentów cierpiących na artretyzm, ból stawów, neuropatię i inne przewlekłe dolegliwości bólowe zostało poddanych ocenie przez 6 miesięcy podczas spożywania medycznych konopi. Wszyscy badani nigdy wcześniej nie spożywali medycznej marihuany lub przed przystąpieniem do badania przeszli koło roczny okres abstynencji.
Po 6 miesiącach codziennego spożywania medycznej marihuany pacjenci zgłaszali znacznie zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawę snu, nastroju, jakości życia oraz obniżenie lęku. Ponadto stosowanie opioidowych leków przeciwbólowych zmniejszyło się średnio o 13% i 23% odpowiednio po 3 i 6 miesiącach leczenia.
Grupa kontrolna licząca 9 pacjentów cierpiących na ból, którzy nie używali medycznych konopi, nie miała podobnego wzorca zmniejszenie bólu lub poprawy innych objawów.
2) Badanie z 2019 roku opublikowane Journal of Psychoactive Drugs wykazało, że konopie medyczne mogą być skuteczną opcją zarówno w łagodzeniu bólu przewlekłego, jak i bezsenności dla tych, którzy chcą uniknąć ciągłego przyjmowania silnych oraz uzależniających środków nasennych, a także przeciwbólowych – w tym opioidów.
Badanie dotyczyło 1000 osób przyjmujących medyczną marihuanę z powodu przewlekłego bólu oraz problemów z zasypianiem. Wyniki były następujące:
– 80% pacjentów z chronicznym bólem uznaÅ‚o, że konopie pomogÅ‚y w Å‚agodzeniu uciążliwych dolegliwoÅ›ci bólowych,
– 82% badanych byÅ‚o w stanie zmniejszyć lub zaprzestać przyjmowania leków przeciwbólowych,
– aż 88% odstawiÅ‚o Å›rodki opioidowe.
3)W 2019 roku na spotkaniu American Academy of Neurology opublikowano wyniki wyjątkowego badania przeprowadzonego przez naukowców z Dent Neurologic Institute w Buffalo w stanie Nowy Jork. Badali oni wpływ medycznej marihuany na leczenie przewlekłego bólu, zaburzeń snu i lęku związanych z chorobami, takimi jak: stwardnienie zanikowe boczne, choroba Parkinsona, neuropatia, uszkodzenie rdzenia kręgowego oraz stwardnienie rozsiane u osób starszych. W badaniu wzięło udział 204 pacjentów (129 kobiet i 75 mężczyzn), a średni wiek pacjentów wynosił 81 lat. Zmniejszenie objawów zgłosiło 69% uczestników badania. Pacjenci najczęściej zgłaszali:
– zmniejszenie bólu (49%),
– poprawÄ™ problemów ze snem (18%),
– zmniejszenie bólu neuropatycznego (15%),
– obniżenie lÄ™ku (10%).
Ponadto dawki opioidowych leków przeciwbólowych zostały zmniejszone u 32% pacjentów, którzy otrzymywali medyczną marihuanę.
Â
Â